چهل سال از همبستگی و اتحاد برای داشتن انقلاب می گذرد.

واژه ی تعزیه در میان شیعیان ایران و مسلمانان شیعه مذهبی که در سرزمین های میان رودان (بین النهرین) و شبه قاره ی هند و افغانستان زندگی می کنند معانی و مفاهیم گوناگون د ارد:عزا وسوگ مجلس عزاداری و روضه خوانی و نوحه سرایی در مرگ و شهادت امامان , به خصوص نوحه خوانی در شهادت سید الشهدا امام حسین(ع),  همدردی با مصیبت دیدگان و تسلی و سرسلامت دادن به بازماندگان از دست رفتگان از جمله معانی و مفاهیم کلی و عام این  کلمه است : از معانی و مفاهیم خاص تعزیه , یکی از اطلاع تعزیه به نمایشی از جمله معانی و مفاهیم کلی و عام این کلمه است . ازمعانی و مفهایم خاص تعزیه , یکی از اطلاق تعزیه به نمایشی از واقعه های تاریخی – مذهبی مصائب و شهادت امامان,به ویژه شهادت امام حسین(ع), و یاران او در واقعه ی کربلا و دیگر اطلاق آن به تابوت یا انگاره ای از گوه و ضریح شهیدان و امام حسین (ع) است.

محتواى نوشتار حاضر به برخى از مؤلفه ‏ها و آموزه‏ هاى اخلاقى و عرفانى پرداخته است و موارد و مصادیق منتخب به جهت تاکید آن امام همام و کاربردى بودن آن مى‏ باشد . نخست‏ سعى شده تا ماهیت و جایگاه انسان در نظام تکوین مشخص شده، سپس اوصافى که از منظر اولیاى دین مى‏ تواند او را به جایگاه حقیقى خویش قرار دهد مورد بررسى قرار گرفته است . مفهوم زهد، راضى بودن به رضاى حق، معناى خوف، توکل، صبر و استقامت، غیبت و آثار زیان بار فردى و اجتماعى آن از جمله این اوصاف و مؤلفه ‏ها مى‏ باشد .

مقوله اخلاق و عرفان از غنى ‏ترین مفاهیمى است که در فرهنگ دینى ما متجلى است . نماد اخلاق قیم‏ ترین حلقه‏ اى است که نگین عرفان آن را مزین ساخته است .

ارباب فضیلت و صاحبان کرامت در سیره علمى و عملى خود، به اثبات رسانده‏ اند که حیات انسانى در سایه ارزشهاى دینى و عرفان نظرى و عملى مقدور است و تا خلعت عرفان و رداى سیرت کریمان بر اندام آدمى آراسته نگردد و این موجود، متخلق به اخلاق الهى نشود، هر گونه ارزش و کرامت انسانى در حیات فردى و اجتماعى، متاعى گمشده است . انسان با ارزش‏هاى اخلاقى از حیات بدوى به حیات طیب گام بر مى ‏دارد و با عرفان و معرفت مراحل کمال را طى مى ‏کند .

ج) رضا و توکل
براى «توکل‏» ، معانى مختلفى ذکر نموده ‏اند . خواجه در منازل السائرین گفته: «التوکل کلة الامر کله الى مالکه و التعویل على وکالته .» (۲۲) یعنى: توکل واگذار نمودن همه امور است ‏به صاحبش و اعتماد نمودن بر وکالت او . ابوتراب نخشبى گوید: «التوکل طرح البدن فى العبودیة و تعلق القلب بالربوبیة‏» (۲۳) یعنى: توکل، انداختن بدن است در بندگى و تعلق قلب است‏ به پرورندگى .
و برخى از عرفا گفته ‏اند:
توکل تمسک کردن به خداست‏ به نحوى که بنده در مقابل خداوند، همانند مرده‏ اى باشد در برابر غسال که به هر طرف بخواهد او را برگرداند در حالى که براى او هیچ اراده و حرکتى نباشد (۲۴)
براى «رضا» نیز معانى متعدد ارائه شد . صاحب مصباح الهدایه، «رضا» را به رفع کراهت و شیرین شمردن مرارت، معنى کرده است . (۲۵) ذوالنون در تعریف رضا گفته است: «شادى قلب است‏ به تلخى قضا .» (۲۶)

لباس سیاه نشانه عزا و ماتم است و اختصاص به دهه اول ندارد بلکه در کل محرم می توان مشکی پوشید و خوب است. اگر کسی نمی خواهد همه ماه محرم را لباس مشکی بپوشد، می تواند دهه اول را بپوشد. البته الزامی در پوشیدن لباس مشکی برای ایام عزاداری سید الشهدا وجود ندارد اما پوشیدن لباس مشکی برای امام حسین(ع) بسیار ثواب دارد.

موضوع پوشیدن لباس های سیاه که در ماه های محرم و صفر، حال و هوای خاصی به خود می گیرد، همواره مطرح بوده و همیشه از دو زاویه با آن برخورد شده است.

سپیده سخن:
ماجراى عاشورا نمایش عالى ترین و زیباترین حماسه هاست. شمع وجود امام حسین(ع) پروانه هایى را به گرد خود جمع کرده بود که سر از پا نمى شناختند و در راه عشق به معبود, هر نیشى را نوش مى دانستند و با فداکارى بى نظیر و ایمان بى بدیل خود, جامعه بشرى را از لحاظ سازندگى سربلند کردند و ملکوتیان را در برابر خود به تعظیم واداشتند.(۱)
این واقعه ـ که در کم ترین زمان و با فداکارى افراد معدودى رخ داد ـ همیشه به عنوان ((انقلاب بزرگ)) بر تارک تاریخ بشر مى درخشد. همه طبقات تلاش کرده اند تا با بررسى و تحلیل وقایع, نوعى با آن ارتباط برقرار کنند. اندیشمندان بسیارى از ادیان, مکاتب, فرقه ها و نژادهاى مختلف درباره این رخ داد عظیم سخن گفته اند و هر یک در خور شإن و مقام علمى و اجتماعى خود, آموزه هایى از آن را براى مخاطبان به ارمغان آورده اند.(۲)
آنچه بیش از همه, حادثه کربلا را پرفروغ و سازنده جلوه مى دهد, توجه به بعد ((اخلاقى و تربیتى)) آن است که در ضمیر انسان ها تإثیر شگفت انگیزى داشته است و بسیارى از آنها را متحول و انقلابى ساخته و جلو خودکامگى بسیارى از زمامداران فاسد را گرفته است.

مقدمه
چرایی قیام عاشورا، از پگاه شکل گیری این نهضت سترگ، توجه دانشمندان و احیاگران دینی و مصلحان سیاسی و اجتماعی را به خود معطوف ساخته و در شمار مهم ترین پروژه های پژوهشی تحلیلگران و ژرف اندیشان قرار گرفته است .
این رخداد از جهت انگیزه، ابزارها و شیوه های به کار گرفته شده در آن، به موضوعی جاودانه برای نظریه پردازی مبدل گشته و در طول تاریخ انسان های حقیقت جو و ژرف اندیش را به کشف ناگفته های خود فرا خوانده است تا با توجه به توان علمی و ذوق سلیم خویش به تحقیق در این رویداد پردازند و به نتایجی تازه دست یابند .
از گذشته های دور کارهای نسبتا بزرگ و جالب و آثار تقریبا قابل قبولی درباره قیام عاشورا عرضه شده است; اما این به معنای پایان کار نیست . حادثه کربلا چون سلسله کوه هایی است که حوادث بسیار پشت آن قرار گرفته، از دیدرس انسان های عادی دور مانده است . باز شناخت همه دیدگاه ها درباره این قیام جاودانه فرصتی فراتر از یک مقاله می جوید .
از این رو، نوشتار حاضر به ذکر برجسته ترین نظریه ها که عمدتا در چند دهه اخیر ارائه شده، می پردازد . نگارنده در میان این رهیافت ها «انجام تکلیف دینی و تحقق وظیفه شرعی » (نظریه ۱۱) را زاویه نگاه خود به قله بلند عاشورا دانسته، مهم ترین رهیافت ها درباره نهضت عاشورا عبارت است از:

حکمتها و عبرتها
در نهضت حسینی از آغاز تا فرجام، یعنی از هدایت نخستین واکنش های شیعیان در برابر ستمگری حکومت معاویة بن ابی سفیان تا عصر عاشورای سال 61 هجری که به شهادت آن حضرت و خویشاوندان و یاران وی انجامید، حکمت ها و عبرت های بسیاری نهفته است که اگر به دقت در آن ها نگریسته شود می تواند چونان چراغ پرفروغی روشنگر راه انسان ها باشد.
حفظ وحدت رهبری
نخستین درسی که از نهضت حسینی می توان آموخت، تلاش برای حفظ وحدت رهبری و پیشگیری از ایجاد تجزیه در امامت و مدیریت جامعه اسلامی است. آن گونه که در کتاب های تاریخی ثبت شده است، امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام از جهت سن و سال با هم تفاوت اندکی داشتند و از سایر جهات با هم برابری می نموند، اما هنگامی که پس از شهادت امیر مؤمنان علی علیه السلام امامت به امام حسن علیه السلام تعلق یافت، حسین علیه السلام نه به عنوان برادر بلکه به عنوان پیروی صادق، رهبری امام حسن علیه السلام را ارج می نهاد و از حرکت های اصلاح طلبانه وی حمایت می کرد.

درسهای عاشورا - حُسن معاشرت
یاقوت مستعصمی از اَنَس روایت می‌ کند که در خدمت امام حسین ‌‏علیه ‌السلام‏ بودم؛ کنیزکی دسته گلی برای آن حضرت آورد. امام حسین ‌‏علیه ‌السلام‏ فرمود: اَنْتِ حُرَّةٌ لِوَجْهِ اللهِ تَعالى تو برای خدا آزادی.
احادیث

 قَالَ الصَّادِقُ ‌علیه ‌السلام: یَا شِیعَةَ آلِ مُحَمَّدٍ، اعْلَمُوا أَنَّهُ لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یَمْلِکْ نَفْسَهُ عِنْدَ غَضَبِهِ، وَ مَنْ لَمْ یُحْسِنْ صُحْبَةَ مَنْ صَحِبَهُ، وَ مُخَالَقَةَ مَنْ خَالَقَهُ، وَ مُرَافَقَةَ مَنْ رَافَقَهُ، وَ مُجَاوَرَةَ مَنْ جَاوَرَهُ، وَ مُمَالَحَةَ مَنْ مَالَحَهُ.

قَالَ الصَّادِقُ‌ علیه ‌السلام فِی قَوْلِ اللهِ عَزَّوَجَلَّ: «إِنّا نَراکَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ»، کَانَ یُوَسِّعُ الْمَجْلِسَ، وَ یَسْتَقْرِضُ لِلْمُحْتَاجِ، وَ یُعِینُ الضَّعِیفَ.

قَالَ البَاقِرُ‌ علیه ‌السلام: عَظِّمُوا أَصْحَابَکُمْ وَ وَقِّرُوهُمْ، وَ لَایَتَهَجَّمْ بَعْضُکُمْ عَلى بَعْضٍ، وَ لَاتَضَارُّوا، وَ لَاتَحَاسَدُوا، وَ إِیَّاکُمْ وَ الْبُخْلَ، کُونُوا عِبَادَ الله الْمُخْلَصِینَ.
عذرپذیری امام حسین‌ علیه ‌السلام
 امام حسین ‌‏علیه ‌السلام‏ در آداب اجتماعی و حسن معاشرت با دور و نزدیک، بلند پایه و بی‏ نظیر بود. خصال آن حضرت، سرشار از عفو و گذشت است.

کسانی ندای حسین را لبیک می‌گویند و می‌توانند «فَیَا لَیْتَنِی کُنْتُ مَعَکُمْ فَأَفُوزَ مَعَکُم»[1] را آرزو کنند، که امروز در صحنه باشند. «کُلّ یَوْمٍ عاشُورا»؛ هر روز عاشوراست و هر روز، صف‌بندی حق و باطل؛ در گفته ها، نوشته ها و رفتارها، ... . همه و همه؛ چه خوب و چه بد، هر دو خریدارانی دارند. دنیا مزرعه است و محل تجارت و کسانی به فوز و سعادت می‌رسند که خوب زندگی کنند. «کَما تَعیشُونَ، تَمُوتُون»[2]؛ هر گونه که زندگی می‌کنیم، آن گونه خواهیم مُرد! خوبان، خوب می‌میرند و بدان، بد.
کسی با حسین است که در عاشورای انتخاب، خوب انتخاب کند حتی اگر به اشتباه یا هر دلیلی در خیمة بدی باشد؛ «حُرّ» وار توبه کند و به امیر و سردار خوبی ها ملحق شود. در برابر جذبه ها و مظاهرِ فریبنده پُست و مقام و شهوات و ... مستحکم باشد. هیچ به ظاهر امانی را بر «امانِ حسین» ترجیح ندهد. حق شناس و حق گرا باشد. وظیفه خود را بشناسد و در عمل به وظیفه خللی به خود راه ندهد.
امروز، بی طرفی و غافل از خود و زمان خود بودن، حسینی بودن و مهدوی بودن نیست. در این میان وظیفه اندیشمندان، محققان و مبلّغان و تمام مشتاقان فرهنگ حسینی است که زمینه سازان ظهور فرزندش باشند. باید «حسینی» زیست  و «مهدوی» قیام کرد، بی‌آنکه خسته شد.
الدُّعَاةُ إِلَى دِینِ اللَّهِ سِرّاً وَ جَهْرا[3]