چهل سال از همبستگی و اتحاد برای داشتن انقلاب می گذرد.

واژه ی تعزیه در میان شیعیان ایران و مسلمانان شیعه مذهبی که در سرزمین های میان رودان (بین النهرین) و شبه قاره ی هند و افغانستان زندگی می کنند معانی و مفاهیم گوناگون د ارد:عزا وسوگ مجلس عزاداری و روضه خوانی و نوحه سرایی در مرگ و شهادت امامان , به خصوص نوحه خوانی در شهادت سید الشهدا امام حسین(ع),  همدردی با مصیبت دیدگان و تسلی و سرسلامت دادن به بازماندگان از دست رفتگان از جمله معانی و مفاهیم کلی و عام این  کلمه است : از معانی و مفاهیم خاص تعزیه , یکی از اطلاع تعزیه به نمایشی از جمله معانی و مفاهیم کلی و عام این کلمه است . ازمعانی و مفهایم خاص تعزیه , یکی از اطلاق تعزیه به نمایشی از واقعه های تاریخی – مذهبی مصائب و شهادت امامان,به ویژه شهادت امام حسین(ع), و یاران او در واقعه ی کربلا و دیگر اطلاق آن به تابوت یا انگاره ای از گوه و ضریح شهیدان و امام حسین (ع) است.
تعزیه بیانگر وجهی ازتاریخ دینی شیعیان و نشان دهنده ی صورت داستانی – اسطوره ای از رخدادی واقعی – تاریخی در حوزه ی حیات قدسی قدیسان دین و مذهب در جهان شیعه است. هر مجلس از تعزیه نمایشگر نبرد میان گروهی ازنیروهای اهورایی و مینوی با گروهی از نیروهای اهریمنی و شریر در قلمرو زندگی دنیوی و برتابندی صورت ویژه ای از قداست و خباثت آدمیزادگان بر روی زمین است.
 تعزیه تغییر شکل  و محتوای نقالی روزگار باستان است که رعایای ایرانی خاطره قهرمانان اسطوره ای آریایی را گرامی می داشتند. در ایران پس از اسلام تعزیه ها زیر مجموعه ی حماسه ی عاشورا هستند. در فرهنگ مردم تعزیه بخشی از بزرگداشت عاشورا محسوب می شود که پا به پای برگزاری مراسم سوگواری عاشورا در گوشه  گوشی ایران از دیرباز برگزار می شده است.
تعزیه مردمی ترین صورت سوگواری ایرانی است و تعزیه ها حاوی همه عناصر و صور فرهنگ ملی ایران می باشند چرا که قلمرو تعزیه فرا تاریخی  و اسطوره ای است, مرز و محدودیتی ندارد, در تعزیه صور ازلی روح سوگوار ایرانی آن گونه که باید و می خواهد خود را نشان می دهد.
ادبیان تعزیه از پایین ترین سطح فرهنگ ملی آغاز شد و سرانجام مدعیان و اشراف ایرانی را به خود جلب کرد و مورد توجه دولت ها قرار گرفت تا آنجا که خود مروّج و مشوّق و برگزار  کننده ی تعزیه شدند. همین  امر باعث شد تا تعزیه از شکل سنتی  عامیانه و بسیار ساده و مردمی خود به اشکال  نوین هنر نمایش ارتقا یابد و ازدانش و ابزار پیش رفته آن بهره گیرد. زبان و ادبیات تعزیه در همه بحور و اوزان نظم فارسی جا گرفت وبرخی دستگاه های موسیقی اصیل ایرانی را استخدام کرد, امام موضوع ومحتوای آن همچنان زبان حال روح سوگوار ایرانی مانند چرا که  صورت ازلی روح سوگوار ایرانی  در نقطه ی اوج تراژدی نهفته است و آن مرگ سخت مظلومانه قهرمان و شقاوت  بی شرمانه ضد قهرمان است. از این رو موضوع  تعزیه باید سوگمند غمبار , اشک  خیز , حسرت انگیز و ناکامی قهرمان باشد و این ویژگی روح و خلق و خوی ایرانی است. عنصر رجز  و حماسه و ادبیات پهلوانی و اسطوره ای که وپژه ا دبیات و فرهنگ ملی ایران است .عنصر رجز و حماسه و ادبیات پهلوانی و اسطوره ای که ویژه ادبیات و فرهنگ ملی ایران است در ادبیات تعزیه حضور دار اما  مغلوب عناصر غمبار و مظلومانه ی مرگ  قهرمان است چرا که هدف ؛شکستن دل و تخلیه ی روح و آرامش روان بی قرار است.
عشق و ایمان ایرانی به ذریه ی رسول(ص)  و حضرت علی (ع) و آل ایشان باعث شد تا در تعظیم و تکریم و بزرگداشت یاد و نام و خاطره ی تاریخی آنان , از قوه ی نیرومند متخلیه و صور ایده آل خیال خود بهره گیرد و ارادت خویش را به ساحت آن بزرگواران نشان دهد و همه ی عناصر محبوب و مطلوب فرهنگ بهره گیرد و ارادت خویش را به ساحت آن بزرگواران نشان دهد و همه ی عناصر محبوب و مطلوب فرهنگ ملی خویش را در ماتمشان به کار برد. از این رو برای همه ی اسوه های عقیدتی – تاریخی  خویش مرثیه ای سیره  و تعزیه برپا داشته و در هر شرایطی به آن وفادار بوده و آن را بخشی از تاریخ  و ادبیات و فرهنگ  ملی خود کرده است.
صورت های ادبی  و نمایشی تعزیه
تعزیه به دو شکل هنر کلامی  نوشتاری و گفتاری در جامعه و فرهنگ ایران حضور یافته است . شکل کلامی – نوشتاری تعزیه, نسخه های تعزیه یا تعزیه نامه های است که به صورت مکتوب به ما رسیده و شکل کلامی – گفتاری آن تعزیه خوانی است که به صورت   بیان واقعه تعزیه نامه ها به شیوه ی نقالی و تجسم و نمایش صحنه های واقعه ها با حرکت است.
متن هر مجلس تعزیه , صرف نظر از موضوع و داستان آن بر حسب این که نسخه ی آن در کدام یک از شهرها و روستاهای حوزه های جغرافیایی – فرهنگی ایران ساخته و پرداخته شده باشد, از لحاظ صورت و معنا با مجلس دیگر کم وبیش تفاوت دارد وبر تابنده ی ویژگی های زبانی – گویشی مردم و خصوصیات فرهنگی و اجتماعی جامعه ی آن شهر و روستاست. برخی رمزها و تمثیل ها و کنایات و ضرب المثل های به کار رفته در تعزیه ها نیز ارتباط بافرهنگ و شیوه ی تفکر و راه ورسم زندگی مردم جامعه ای دارند که تعزیه ها در آنجا نوشته و تنظیم شده اند.
موضوع هر تعزیه و شخصیت های مذهبی آن ها برای عامه ی مردم شناخته شده اند .هر یک از شخصیت ها , چه ازگروه اولیا و چه از گروه اشقیا , پایگاه و منزلت ویژه ای با بار ارزشی مثبت و منفی در ذهنیت مردم دارد.
ساختمان و شکل و اندازه ی تعزیه ها و نوع آرایه ها و نقش و نگاره های آن ها در شهرها و سرزمین های مختلف مسلمان نشین و گاهی حتی در میان مردم یک حوزه ی جغرافیایی – فرهنگی با هم فرق دارد. نظام باورهای مردم هر حوزه فرهنگی به نحوی در نوع ساختمان و آرایه بندی های  تعزیه و آداب و رسوم تعزیه داری و تعزیه گردانی تاثیر گذاشته  است. این رو, تعزیه های مردم هر شهر و محل را از  روی وپژگی هایشان می توان از تعزیه های مردم شهرها و محل های دیگر تمیز داد.
تعزیه های  که در بخش هایی از سرزمین میان رودان,مانند کربلا, رایج است معمولا به شکل صندوقی  مربع یا مربع مستطیل  با سقفی  دوشیبی یا تخت  و کاملاً شبیه ضریح زیارتگاه و به اندازه های بزرگ و  کوچک ساخته شده اند. استخوان بندی  و دیواره های و سقف  بیشتر این تعزیه ها ازچوب و ستون های آن ها  گاهی از فلز است . رویه ی دیواره و سقف این تعزیه ها کنده  کاری شده و با کاغذ های رنگین و گل بوته های کاغذی زرین  و نقره ای تزیین شده و روی برخی از آن ها اشعار مذهبی نوشته شده است. برخی از تعزیه ها را به شکل صندوقی ساده و بی نقش و نگار می سازند .معمولا در محرم روکش هایی از شال یا زری یا  پارچه های سیاه و سبز روی این تعزیه ها می  کشند و آن ها را با شاخه های گل و گیاه و  شمع و چراغ و لایه و انواع گوها می آرایند.
در خصوص روند تکاملی دسته های عزاداری و پدیدار شدن تعزیه و شکوفایی آن, آنچه مهم و تاثیر گذار بوده است حوادث , ماجرا و دل بستگی های عاطفی و مذهبی و هنری ای بوده که در فرهنگ ملی, مذهبی ایران وجود داشته است.
اجتماعی شدن تعزیه ی حسین بن علی (ع) علی مقارن با زمانی است که ایرانیان شیعی مذهب علم مخالفت در برابر قدرت سیاسی خلفای اموی برافراشتند. معز الدوله یک سال قبل از مرسوم نمودن تعزیه ی مذهبیدر سطح جامعه , با نصب کتیبه هایی بر سر در مساجد بغداد , علیه دستگاه خلفای اموی موضع گیری سیاسی نمود و ظلم آنان را بر خانواده ی پیامبر (ص) تقبیح کرد.
پدیدار شدن تعزیه به مفهوم امروزی آن, از زمان صفویه و با حمایت بی د ریغ آنان آغاز می شود و رواج می یابد. البته در آغاز موانع بسیاری بر سر راه بود؛ از آن جمله:نهی از تقلید و شبیه سازی, حرمت موسیقی, م نع از  دخالت زنان  درنمایش ها و تظاهرات . از این رو گروهی از عالمان دین در آن زمان با این گونه تظاهرات به مخالفت برخاستند . دراین زمینه حتی برخی از فقیهان , به راه انداختن دسته را  نیز مجا ز نمی شمردند و معتقد بودند که بر سر وسینه  زدن و .. مخالفت نص صریح قرآن و موجب افکندن  نفس  درتهلکه  است.علاوه بر آن , دیدن  بدن های عریان مردان نامحرم بیش از آن که مایه ی ثواب باشد سبب گناه است و به قصد کاری مستحب نمی توان به کار حرام دست زد.
پس از اینکه تعزیه خوانی درجامعه ی ایران جا افتاد و علاقه ی توده مردم دیندار شیعه را به سوی خود کشاند ,روحانیون سنت گرا با مشاهده ی شور و هیجان  مردم به حضور در مجالس تعزیه خوانی و دریافت تاثیر شدید نمایش  مصائب ائمه بر عامه مردم و نزدیک کردن بیش از پیش مردم به مذهب و دستگاه مذهبی , دست از مخالفت با تعزیه خوانی  کشیدند و رفته رفته به پذیرش آن تن در دادند و اجرای تعزیه را با رعایت شرایطی مجاز و مشروع دانستند.
پی نوشت:
-نخل گردانی :نمایش تمثیلی از جاودانگی حیات شهیدان, علی بلوکباشی,تهران,دفتر پژوهش های فرهنگی ,1380,ص23
- تعزیه خوانی :حدیث قدسی مصائب در نمایش آیینی ,ص49,ص50-59,ص43
-کتاب اسلام و ایران:مذهب و ملیت ایران,محمود رضا افتخار زاده,تهران,رسالت قلم ,1377,ص170